هيستروسكوپی نوعي عمل جراحي است كه طي آن يك تلسکوپ (ابزار میله‌ای شکل که در انتهای آن یک دوربین قرار دارد) وارد رحم شده و حفره داخلي رحم به وسيله آن بررسي مي‌شود. با این روش مي‌توان شرايط غيرطبيعي رحم را تشخيص داد كه عبارتند از:
بدین ترتیب می‌توان گفت هیستروسکوپی یک روش تشخیصی- درمانی است که در بیماری‌های زنان و نازایی کاربرد دارد.
درموارد زیر ممکن است پزشک انجام این عمل را توصیه نماید:
خونریزی غیر طبیعی (خونریزی‌های شدید و یا طولانی رحم،خونریزی‌های بین دو پریود و خونریزی پس از یائسگی)
در موارد ناباروری، هیستروسکوپی جهت یافتن علت ناباروری و برطرف کردن چسبندگی‌های رحمی کاربرد دارد. سپتوم یا دیواره داخل رحمی، عامل مهمی در ایجاد سقط مکرر در بسیاری از بیماران می‌باشد که توسط هیستروسکوپی قابل تشخیص و درمان است.
عمل هیستروسکوپی یک جراحی کوچک است که تحت بی‌حسی موضعی یا بیهوشی سبک صورت می‌گیرد. اولين قدم در هيستروسكوپي باز كردن دهانه رحم به كمك يك سري وسايل گشادكننده است. پس از باز شدن مجراي دهانه رحم، هيستروسكوپ را كه به‌صورت يك تلسكوپ کوچک مجهز به فیبر نوری است از دهانه رحم عبور داده و در قسمت تحتاني رحم قرار مي‌دهند. سپس يك مايع شفاف (مانند سرم فیزیولوژیک، هيسكون يا گليسين) یا گاز دی اکسید کربن را به كمك وسيله مخصوص به داخل رحم وارد مي‌كنند.
اين مايع يا گاز، حفره رحم را متسع كرده، خون و ذرات اضافي را دور كرده و اين امكان را براي پزشك فراهم مي‌آورد تا مستقيماً ساختمان داخلي رحم را مشاهده نمايد. به اين ترتيب، پزشک معالج مي‌تواند تشخيص خود را قطعي نمايد، نمونه‌هاي مورد نظر خود را بگيرد و روش‌هاي درماني مورد نياز بيمار را اعمال کند و انواع گوناگون جراحي‌ها را انجام دهد. بنابراین هيستروسکوپي، هم به عنوان روش تشخيصي و هم درماني به کار مي‌رود. مزایای انجام عمل هیستروسکوپی چیست؟ يكي از عمده‌ترين فوايد هیستروسكوپي علاوه بر تشخيص دقيق بيماري اين است كه مي‌توان در همان زمان به كمك عمل هیستروسکوپی درمانی، آن ضايعه را ترميم و اصلاح نمود.
در مقايسه با عمل جراحی باز اين روش دارای مزايای بسيار است. به عنوان مثال کاهش درد، کاهش زمان بهبودی، کاهش چسبندگی، صرفه جویی در هزینه، کاهش خونریزی و احتمال عفونت و عدم نیاز به بیهوشی عمومی. در گذشته تشخیص و اصلاح بیماری‌های زنان به جراحی‌های بزرگ و بستری شدن احتیاج داشت ولی لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی باعث شده است که پزشکان این اختلالات و ضایعات را به طور سرپایی تشخیص داده و درمان کنند.
عوارض هیستروسکوپی بسیار نادر بوده و به ندرت تهدید کننده است. یکی از آنها، سوراخ شدن رحم است. اما معمولاً سوراخ ایجاد شده خودبه‌خود ترمیم میشود و اغلب احتیاج به جراحی ترمیمی ندارد. عوارض دیگر، مربوط به محلول مصرف شده برای باز کردن رحم می‌باشد که شامل اختلالات تنفسی، اختلالات انعقادی، کاهش حرارت بدن و واکنش‌های شدید آلرژیک می‌باشد. عوارض مربوط به هیستروسکوپی درمانی شامل صدمه به اندام‌های داخل شکمی و خونریزی بوده که بسیار نادر است. بعد از انجام هیستروسکوپی، ممکن است برای چند روز ترشح واژینال و درد وجود داشته باشد. نزدیکی برای چند روز و تا زمانی که خونریزی وجود دارد ممنوع است و فعالیت طبیعی جسمانی در عرض 2-1 روز پس از آن برقرار میشود.
لاپاراسكوپي يكي از روش‌هاي جراحي است كه طي آن پزشك مي‌تواند از طريق يك برش كوچك در زير ناف، تلسكوپ مخصوص (میله باریک که در انتهای آن دوربین قرار دارد) را وارد شكم كرده و اعضاي لگني را مشاهده نمايد. در روش‌های درمان ناباروری، با کمک لاپاراسكوپي مي‌توان علل مختلفي مانند: اندومتریوز (وجود تکه های کوچکی از بافت اندومتر یا لایه داخلی رحم در خارج از رحم مانند تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی و محوطه شکم که می‌تواند باعث درد، چسبندگی و نازایی شود) فیبروم رحمی (توده‌هایی غیر طبیعی از بافت عضلانی نرم که در دیواره رحم رشد می‌کنند) اختلالات ساختمانی، کیست‌های تخمدانی، چسبندگی‌ها و حاملگی خارج از رحم كه موجب نازايي مي‌گردند شناسايي کرد. اگر مشکلی وجود داشته باشد این امکان برای پزشک وجود خواهد داشت که ضمن انجام این روش اصلاح لازم را نیز به عمل آورد، بنابراین لاپاروسکوپی ممکن است با دو هدف تشخیصی و درمانی به‌کار رود.
بعضی از اختلالاتی که در طی لاپاراسکوپی درمانی می‌توانند اصلاح شوند، شامل برداشتن چسبندگی از اطراف تخمدان‌ها و لوله‌ها، باز کردن لوله‌های بسته، برداشتن کیست‌های تخمدانی و درمان حاملگی خارج از رحم می‌باشد. اندومتریوز خارج از رحم، تخمدان‌ها و پریتوان (پرده نازک و شفافی است که محوطه شکم و لگن را می‌پوشاند) و در بعضی موارد فیبروم رحمی نیز می‌تواند در طی لاپاراسکوپی برداشته شود.
براي تکمیل بررسي علل ناباروری در زن، در اغلب موارد لاپاراسكوپي تشخيصي صورت می‌گیرد. به‌طوركلي، اين عمل را پس از بررسي‌هاي ديگر ناباروري انجام مي‌دهند. امّا اگر درد يا مشكلات ديگري مثل سابقه يك عمل جراحي وجود داشته باشد بايستي لاپاراسكوپي را حتي قبل از انجام ديگر اقدامات تشخيصي ناباروري انجام داد.
عمل لاپاراسکوپی یک جراحی کوچک است که تحت بیهوشی عمومی صورت می‌گیرد بنابراین باید در یک بیمارستان یا مرکز جراحی انجام شود. ضمن بیهوشی پزشک با استفاده از یک سوزن مخصوص مقداري گاز دي‌اكسيدكربن يا اكسيدنيترو يا هوا را به داخل شكم وارد مي‌كنند. اين گاز باعث ايجاد يك فضاي كافي در زير جدار شكم و همچنين بالا راندن روده‌ها شده و امكان مشاهده راحت‌تر اعضاي تناسلي لگن را فراهم مي‌آورد و بعد از تزریق گاز، سوزن خارج میشود. يك وسيله مخصوص به نام لاپاراسکوپ (دوربین مينياتوري که به شكل لوله باريكي است) از طريق يك برش كوچك زير ناف وارد شكم مي‌گردد و با ایجاد برش نازک دیگری در زیر شکم، پزشک وسیله باریک دیگری را وارد می‌کند تا بوسیله آن اندام‌های داخل شکم را بلند کرده و پشت و اطراف آن را مورد بررسی قرار دهد. طول این برش‌ها بین 5/0 تا 5/1 سانتی متر می‌باشد. همچنین همزمان یک ماده حاجب از طریق دهانه رحم به‌داخل رحم و لوله‌ها تزریق میشود تا باز بودن یا انسداد لوله‌های رحمی تشخیص داده شود.
اگر پزشک در حین لاپاراسکوپی مشکلی را مشاهده کند با استفاده از یک وسیله جراحی مخصوص که از طریق برش کوچک دیگری در زیر شکم، وارد حفره لگن میشود، می‌تواند در همان زمان آن را اصلاح نماید. مزایای انجام عمل لاپاراسکوپی چیست؟ يكي از عمده‌ترين فوايد لاپاراسكوپي علاوه بر تشخيص دقيق بيماري اين است كه مي‌توان در همان زمان به كمك عمل لاپاراسكوپي درمانی، آن ضايعه را ترميم و اصلاح نمود. در اغلب موارد لاپاراسكوپي اين اطمينان را به زن مي‌دهد كه او سالم است و از شانس خوبي براي باردار شدن برخوردار است. در مقايسه با عمل جراحی باز اين روش دارای مزايای بسيار است.
به عنوان مثال: کاهش درد، کاهش زمان بهبودی، کاهش چسبندگی، صرفه جویی در هزینه، کاهش خونریزی و احتمال عفونت و کاهش زمان بیهوشی به علت مدت زمان کوتاه‌تر انجام عمل. انجام این عمل ممکن است چه عوارضی داشته باشد؟ پس از عمل، بيمار بايستي 2 تا 4 ساعت استراحت كند تا اثرات داروهاي بيهوشي خنثي گردد. بيمار مي‌تواند همان روز مرخص شده و به منزل برود و 2 تا 3 روز بعد هم كارهاي معمول خود را از سر گيرد. همچنین بیمار می‌تواند فعاليت جنسي را پس از يك هفته و يا بسته به نظر و توصيه پزشك خود شروع نمايد. ممكن است بيمار پس از عمل احساس ناراحتي مختصري داشته‌باشد.
اين موارد شامل:
لاپاراسكوپي خطرات كمي را بدنبال دارد. بروز عوارض در زنان جواني كه از سلامت كافي برخوردار هستند و تحت عمل لاپاراسكوپي قرار مي‌گيرند نادر بوده و معمولاً در 3 مورد به ازاي هر 1000 عمل جراحي روي مي‌دهد. اين عوارض شامل آسيب به اعضاي داخل شكم مثل روده، رگ خوني يا مثانه است. بيشترعوارض هم در هنگام ورود لاپاراسكوپ از طريق ناف اتفاق مي‌افتد.
درصورت بروز چنين حوادثي در ضمن عمل، پزشك مجبور است يك عمل‌جراحي بزرگ انجام داده و آسيب وارده را از طريق برشی بزرگتر در ناحیه شكم ترميم نمايد. در صورت بروز هرگونه علامت غيرمعمول يا خاص مانند درد، خونريزي بيش از حد و يا تب باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
کورتاژ تشخیصی یک روش تشخیصی درمانی است که در موارد خونریزی های غیر طبیعی رحمی و اختلال عملکرد هورمونی صورت می گیرد. در این روش جراح متخصص زنان در اتاق عمل درشرایط استریل وتحت بیهوشی عمومی از لایه داخلی رحم تکه ای برداشته ونمونه را به ازمایشگاه ارسال می کند.
عوامل مختلفی در ایجاد خونریزی غیر طبیعی رحم دخالت دارند که در زیربه آنها اشاره شده است:
هرگونه تغییر در میزان و مدت خونریزی طبیعی ماهانه باید بررسی شود. در مواردی که در خونریزی های غیر طبیعی، اختلال در عملکرد هورمونی مطرح است، ابتدا درمان طبی با استفاده از داروهای هورمونی صورت می گیرد و در صورت عدم پاسخ به دارو یا رد شرایط پاتولوژیک دیگر، کورتاژ تشخیصی توصیه می شود. کورتاژ می تواند درمان سریعی برای کنترل خونریزی نیز باشد و همچنین با بررسی نمونۀ تهیه شده از نظر پاتولوژی، شرایط هورمونی فرد و وضعیت بافت اندومتر برای تیم پزشکی مشخص میشود.
عدم توانایی دهانه رحم ( سرویکس) درنگهداری یک بارداری تا زمان زایمان، "نارسایی سرویکس " نامیده میشود. نارسایی سرویکس یکی ازعلل شایع سقط جنین در سه ماهه دوم بارداری و همچنین زایمان زودرس است که با گشادی و باز شدن بدون درد دهانه رحم همراه بوده و می تواند به پارگی زودرس کیسه آب جنین منجر شود.
معاینات فیزیکی وسونوگرافی درتشخیص نارسایی سرویکس کمک کنده است. چنانچه در سونوگرافی و معاینه توسط متخصص زنان، شواهدی دال بر کوتاه شدن دهانه ی رحم به زیر 25 میلی متر دیده شود، برای حفظ و تداوم بارداری، عمل سرکلاژ (دوختن حلقه¬ای دهانۀ رحم) توصیه می شود. این عمل عموما پیش از هفته 24 بارداری و زیر بی حسی نخاعی یا بیهوشی عمومی انجام می گیرد.
همچنین به این زنان تا مدتی توصیه به استراحت مطلق برای جلوگیری از سقط جنین می شود. در بسیاری از موارد زنان دارای دهانه ی رحم نارسا از داشتن رابطه جنسی در دوران بارداری منع می شوند.
در صورت بروز هر یک از علائم زیر باید به پزشک معالج اطلاع داده شود:
آیا می‌توان پیش از تولد، بیماری جنین را تشخیص داد و آیا ممکن است از تولد فرزندی با بیماری صعب‌العلاج و یا کشنده جلوگیری کرد؟ جواب مثبت به سؤال فوق برای نخستین بار در سال 1966 و با تشخیص سندرم داون (منگولیسم یا نوعی عقب‌افتادگی ذهنی) در جنین‌های مادران با سن بالا داده شد. این کشف منجر به ایجاد سرویس تشخیصی جدیدی در پزشکی به نام تشخیص پیش از تولد (PND) شد.
تشخیص پیش از تولد را در حقیقت می‌توان به عنوان مجموعه اقدامات کلینیکی و پاراکلینیکی در نظر گرفت که می‌توانند به تشخیص بیماری احتمالی جنین قبل از تولد کمک کنند.
در نتیجه والدین این امکان را می‌یابند که به طور آگاهانه تصمیم به حفظ یا ختم حاملگی بگیرند.
انجام مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج و مخصوصاً قبل از حاملگی در مشخص نمودن والدینی که در معرض خطر داشتن فرزندی بیمار هستند نقش اساسی دارد. در چنین مشاوره‌هایی لزوم انجام آزمون‌های تشخیص پیش از تولد به طور دقیق و اختصاصی برای هر خانواده بررسی میشود.
تشخیص قبل از تولد برای همه مادران توصیه نمی‌شود. این تست برای مادران حامله بالای 35 سال که احتمال به دنیا آوردن فرزند مبتلا به سندرم داون در آنها زیاد است؛ مادرانی که قبلاً فرزند مبتلا به سندرم داون یا اسپینابیفیدا (نقص لوله عصبی) داشته‌اند و یا والدینی که حامل یک ژن معیوب مثل فیبروزکیستیک هستند مفید است.
برای تشخیص قبل از تولد، نمونه‌ای از مایع آمنیوتیک (مایع اطراف جنین) یا پرزهای جفتی جنین(CVS) گرفته میشود و از لحاظ ژنتیکی مورد آزمایش قرار می‌گیرد. بعد از انجام این تست معمولاً مادر باردار به یک روز استراحت در بستر نیاز دارد و بعد از آن می‌تواند به فعالیت معمول روزانه‌اش ادامه دهد.